نخود: 3 مرحله کاشت، داشت و برداشت

حبوبات نقش مهمی در تثبیت بیولوژیکی ازت و افزایش حاصلخیزی خاک دارند. نخود با نام علمی Cicer Arietinum یکی از حبوبات ارزشمند متعلق به خانواده لگومینوز است. نخود از نظر سطح زیر کشت بعد از گندم و جو، در سطح دیم زار­ها دارای رتبه ­ی سوم است. اهمیت نخود به دلیل داشتن پروتئین بالا و مصرف محصول به صورت تازه و خشک است. نخود همچنین یک محصول تناوبی مناسب برای کنترل آفات و بیماری­ ها و علف ­های هرز غلات است. در ایران بیشترین میزان تولید نخود مربوط به استان کرمانشاه است.

اکولوژی

نخود دارای دو تیپ بهاره و زمستانه است و برای رشد نیاز به اقلیم خشک و سرد دارد. مناطق معتدل و سردسیر برای کاشت نخود مناسب هستند. ارقام پاییزه در دمای 2 تا 5 درجه سانتی­گراد جوانه می­زنند و اندام هوایی دمای 8 درجه زیر صفر را به خوبی تحمل می­کنند. نخود نسبت به خاک­های مرطوب حساس است و روز­های ابری برای مدت طولانی موجب کاهش تعدا گل، غلاف و تشدید بیماری­های نخود می­شوند.

گیاهشناسی

نخود گیاهی علفی، یکساله با ارتفاع بوته 30 سانتی­متر در گروه حبوبات روز بلند قرار می­گیرد. ریشه نخود تا عمق 1 تا 2 متری خاک نفوذ می­کند. ساقه نخود مستقیم، استوانه­ای و پرز­دار است. برگ­ها به شکل مرکب، با طول 5 سانتی­متر دارای 9 تا 15 جفت برگچه با یک برگچه­ی منفرد در انتها هستند.

ارقام

تحقیقات نشان داده که انتخاب و بهبود ارقام در توافق با آب و هوا و شرایط خاک منطقه از مهمترین عملیات زراعی برای دستیابی به عملکرد بالا است. رقمی سازگار و پایدار است که، میانگین عملکرد بالایی داشته و در شرایط مختلف نوسان کمی در عملکرد آن ایجاد شود. یکی از مهمترین دستاورد­های به نژادی در بخش حبوبات دیم کشور در زمینه معرفی ارقام جدید سازگار به مناطق مختلف است.

آماده سازی بستر کاشت نخود

روش سنتی

برای حفظ رطوبت در شرایط دیم، از گاوآهن قلمی(چیزل) استفاده می­شود. تنظیمات طولی و عرضی گاوآهن باید علاوه بر شخم مناسب، بین لایه­های شخم همپوشانی ایجاد کنند. بعد از شخم دیسک زده می­شود تا زمین تسطیح شود. این کار باید بعد از اولین بارندگی پاییزه انجام شود تا علاوه بر حفظ رطوبت، بقایای گیاهی نیز با خاک مخلوط شوند.

روش مکانیزه

به منظور کاهش تردد در زمین، عملیات خاکورزی اولیه و ثانویه همزمان انجام می­شود. این عملیات باید بعد از اولین بارندگی پاییزه انجام شود تا رطوبت خاک مانع از تشکیل کلوخه­های بزرگ و سخت شود. اگر بقایای گیاهی در سطح مزرعه باقی بمانند برای تسریع در فرآیند پوسیدگی باید توسط دیسک خرد شده و به خاک برگردانده شوند. بهتر است برای سهولت در فرآیند کاشت یکنواخت بذر از لولر یا ماله استفاده شود.

آماده سازی بذر نخود برای کاشت

برای هر منطقه با توجه به شرایط آب و هوایی بذر انتخابی متفاوت است. استفاده از بذور اصلاح شده، بوجاری شده و ضد عفونی شده برای دست یابی به عملکرد بالا ضروری است. ضد عفونی بذور معمولاً با قارچ­کش­ های کاربندازیم، مانکوزب، بنومیل و زینب برای کنترل بیماری برق زدگی ضروری است.

زمان کاشت

بهترین زمان برای کشت پاییزه، 15 آبان تا 15 آذر بعد از بارندگی­های مفید پاییزه است. تاخیر در کاشت، موجب کاهش طول دوره­ی رویش و عملکرد می­گردد. در مناطق سرد زمان کاشت از اول مهر تا اخر آبان است. بارندگی در فصل پاییز موجب رویش علف­های هرز می­گردد که در حین عملیات کاشت حذف می­شوند.

روش کاشت

دستی(سنتی): دراین روش پس از آماده سازی زمین، بذر­ها به صورت تصادفی و  یکنواخت در سطح مزرعه پخش می­شوند و با گاو آهن برگردان تا عمق 2/5 تا 6 سانتی­متری زیر خاک قرار می­گیرند. میزان بذر مصرفی 50 تا 60 کیلوگرم در هکتار است.

مکانیزه: کاشت مکانیزه با استفاده از دستگا­ه­های کاشت غلات یا خطی کار و ردیف­کار نیوماتیک کاشت ذرت و چغندقند انجام می­شود. کاشت مکانیزه موجب اطمینان از فراهم بودن شرایط مانند کنترل عمق کاشت(6 تا 8 سانتی­متر)، فاصله ردیف 50 سانتی­متر و فواصل بوته روی ردیف(6 تا 8 سانتی­متر) می­گردد. در کاشت مکانیزه  میزان بذر مصرفی کاهش  و یکنواختی سطح سبز مزرعه افزایش پیدا می­کند.

آبیاری

تعیین فواصل آبیاری در هر منطقه بر اساس وضعیت اقلیمی و شرایط گیاه تعیین می­شود. ریشه­های نخود در عمق 60 سانتی­متری خاک متمرکز شده­اند و بیشترین جذب آب در این عمق است. نخود به طورکلی برای تولید 900 تا 3000 کیلوگرم بذر در هکتار، 110 تا 240 میلی­متر آب مصرف می­کند. بیشترین سطح زیر کشت نخود (99 درصد) به صورت دیم است. در کاشت دیم نخود، آبیاری تکمیلی یا به صورت سنتی(غرقابی) یا به صورت مکانیزه (بارانی) انجام می­شود.

علف­های هرز

وجین دستی علف ­های هرز به دلیل زمان بر بودن و هزینه بالا مقرون به صرفه نیست و بهتر است از روش­های کنترل مکانیکی، شیمیایی و تلفیقی برای کنترل علف­های هرز استفاده شود. در کنترل مکانیکی در صورت وجود فاصله ردیف 50 تا 70 سانتی­متر بین ردیف­ها با استفاده از تراکتور چرخ باریک، کولتیواتور و یا سم پاشی حفاظت شده می­توان علف­های هرز بین ردیف ­ها را کنترل کرد.

روش شیمیایی

برای کنترل علف­های پهن برگ و باریک برگ قبل از کاشت نخود و مخلوط با خاک می­توان از علف­کش لینوران(آفالن) به میزان 2 لیتر در هکتار استفاده کرد. برای کنترل علف­های هرز پهن برگ مزارع نخود دیم میتوان از پیریدیت(لنتاگران) به میزان 2 لیتر در هکتار در مرحله 2 تا 4 برگی علف­های هرز استفاده کرد.

آفات نخود

بیماری­های مهم نخود

برداشت

وقتي غلاف­هاي نخود به رنگ قهوه­اي روشن مايل به زرد و يا به رنگ کرم تغيير يابد، آماده برداشت مي­باشد. در زمان برداشت رطوبت بذر نخود بايد بين 10-12 % باشد. تأخير درزمان برداشت ميزان ريزش غالف يا دانه افزايش مي­يابد.

روش سنتی: کليه ارقام محلي (از جمله بيونيج، و …). داراي تيپ بوته نيمه ايستاده و يا گسترده مي­باشند که امکان برداشت مکانيزه آنها ميسر نمي­باشد. برداشت دستي نخود بيشترين سهم هزينه توليد را شامل مي­شود.

روش مکانیزه :در برداشت مکانیزه حتما باید زمین هموار و کاشت به صورت مکانیزه و ردیفی صورت گرفته باشد. برای برداشت مکانیزه از کمباین معمولی غلات، پس از تنظیمات لازم، و گاهی از هد مخصوص برداشت نخود استفاده می­گردد.

رعایت زمان رسیدن فیزیولوژیکی دانه، سرعت مناسب حرکت کمباین، تنظیمات خرمنکوب و سینی­های کمباین و همچنین هموار بودن زمین مزرعه از عموالی هستند که ریزش دانه را به حداقل می­رسانند.

انبارداری

درصد رطوبت بذر نخود در زمان انبار کردن 10-12 درصد باشد. از انبار کردن بذور نخود در انبارهاي گرم ومرطوب و بدون تهويه خودداري کنید.

• اگر مایل به مطالعه اطلاعات تکمیلی هستید، این راهنمای انگلیسی می‌تواند مفید باشد.»