پیاز: 3 مرحله کاشت، داشت و برداشت

پیاز با نام علمی Aliiaceae cepa از خانواده Alliaceae، گیاهی چند ساله است که عمدتاً به صورت دو ساله مورد کشت و کار قرار می­گیرد. این گیاه توسط بذر و یا پیاز­های کوچک هوایی قابل تکثیر است. مصرف پیاز به صورت تازه و طبخ شده  به عنوان طعم دهنده و چاشنی در اکثر غذا­ها بسیار بسیار رایج است. پیاز از نظر غذایی شامل املاح معدنی و ویتامین­، پروتئین، چربی، کربوهیدرات و مواد سلولوزی است.

پیاز­ها از نظر اندازه، شکل، رنگ پوست، زمان رسیدن، مزه و کیفیت نگهداری با هم فرق می­کنند. ارقام بومی زیادی که دارای صفات مطلوبی هستند همچون پیاز­های قرمز، سفید و صورتی در ایران کشت می­شوند. پیاز­های قرمز بسیار خوش فرم و دارای قابلیت انبار داری زیادی می­باشند. ارقام سفید درشت، آبدار، شیرین و مقوی بوده و بیشتر اثر درمانی دارند.

نیاز های اکولوژیک پیاز

پیاز در اکثر شرایط آب و هوایی قابل کاشت است. اما زراعت پیاز در مناطق با دمای معتدل و طول روز بلند، عملکرد و مرغوبیت بهتری دارد. واریته ­های مختلف پیاز نسبت به طول روز و دما عکس العمل­ های متفاوتی دارند. در ابتدای فصل که هوا خنک ­تر است، قسمت­های هوایی و ریشه توسعه­ی بیشتری دارند. در فصل تابستان با وقوع گرما، کربوهیدرات ­ها در فلس­های پیاز(قسمت خوراکی) ذخیره می­شوند و غده ­ها حجیم­تر می­ شوند. حداقل دما برای جوانه زنی بذر پیاز، بین 4/1 تا 5/3 درجه سانتی­گراد است. مناسب­ترین دما برای جوانه زدن بذر، 25 درجه سانتی­گراد است.

انتخاب بذر

بذر انتخابی باید دارای قدرت کافی برای جوانه زنی بوده و همچنین شکسته و نارس نباشد. بذر انتخابی باید دارای خلوص بوده و نسبت به آفات و بیماری­ها مقاوم باشد. ضدعفونی کردن بذور قبل از کاشت، جهت جلوگیری از سرایت بیماری­های قارچی ضروری است.

تاریخ کاشت

انتخاب تاریخ مناسب برای کاشت، یکی از روش­های صحیح مدیریت زراعی در راستای استفاده حداکثری از ظرفیت محیط و دست یابی به عملکرد بالا می­گردد. زمان کاشت باید به گونه­ای باشد که زمان برای سبز شدن، استقرار و بقای گیاهچه مناسب باشد و در هر مرحله از رشد، گیاه از شرایط مطلوب برخوردار بوده و با شرایط نامساعد محیطی رو به رو نگردد. در سال­های اخیر به علت تغییرت اقلیمی، خسارت دمای بالای آخر فصل و کمبود رطوبت، سبب کاهش عملکرد گردیده است.

تاریخ کاشت پیاز

کشت بهاره

زمان کاشت مستقیم، دهه دوم اسفند تا دهه دوم فروردین می­باشد. در کشت غیر مستقیم، زمان کاشت بذر در خزانه، مهر ماه بوده و زمان انتقال به زمین اصلی اردیبهشت است.

کشت پاییزه

کشت مستقیم بذر در نیمه دوم شهریور تا نیمه اول مهر ماه انجام می­گیرد. زمان انتقال نشاء نیمه اول فروردین است.

آماده سازی خاک

بستر مناسب برای کاشت پیاز باید عاری از کلوخه باشد. هر گونه کوتاهی و عدم دقت در تسطیح و تهیه بستر موجب کاهش چشمگیر عملکرد می­شود. در تهیه بستر مناسب باید عمق شخم بین 15 تا 20 سانتی­متر بود و سطح خاک به خوبی آماده و کلوخه­ های خاک نرم و زمین تسطیح شود تا تماس بذر با خاک بیشتر گردد. 

براي اينكه بذور پياز بتوانند سریع جوانه بزنند و يكنواخت سبز شوند بايد زمين قبل از كشت آبياري شود و پس از گاورو شدن (هيرم كاري) اقدام به كشت گردد. كلوخ دار بودن زمین بر ظهور گياهچه و سبز شدن آن اثر مي­گذارد. بنابراين زمين بايد به صورت فشرده و عميق آماده شود در زمین  عميق و فشرده مقاومت گياه در مقابل تنش خشكي بيشتر و تامین مواد غذايي براي ريشه مطمئن تر خواهد بود.

در انتخاب ادوات و انجام عمليات نرم كردن خاك بايد دقت شود كه خاك با حداقل تردد ادوات نرم گردد و در طي اين عمليات خاك پودر نشود. شخم پاييزه در كنترل علف­هرز مؤثر بوده و در مديريت زراعي محصول نقش مهمي دارد. براي از بين بردن كلوخه­هاي خاك، زدن دو بار ديسك عمود بر هم و جهت تسطيح و هموار نمودن زمين استفاده از ماله ضروري است.

آبیاری

دوره آبیاری در طول یک فصل رویشی، بستگی به نوع خاک، دمای محیط، رقم محصول و سن گیاه متغیر بوده و بین 7 تا 10 روز متفاوت است. پیاز در طول دوره­ی رشد رویشی به آب فراوان احتیاج دارد و در صورت آبیاری نامنظم، عملکرد به طور چشمگیر کاهش می­یابد. به دلیل اینکه، ریشه­ ی پیاز سطحی است، به طور مداوم باید پای بوته از نظر میزان رطوبت خاک بررسی شود و در صورت کمبود، به خصوص در خاک­های شنی، رطوبت تامین شود.

در طی دوماه اول، که رشد بوته سریع است، آبیاری باید به صورت مرتب انجام شود، اما با آغاز بزرگ شدن غده، فاصله آبیاری به تدریج زیاد می­ شود. آبیاری بیش از اندازه مخصوصا در خاک­هایی که زهکشی نشده باشند، موجب افزایش بیماری­ ها و کاهش عملکرد می­ گردد.

کوددهی

مدیریت صحیح کوددهی با توجه به آزمون خاک، از فاکتور­های موثر بر دست یابی به عملکرد مطلوب است. با توجه به دوره رشد نسبتاً طولانی پیاز، ریشه­های سطحی، تعداد دفعات زیاد آبیاری و شستشوی عناصر غذایی، استفاده از کود­های آلی و شیمیای اهمیت زیادی دارد. برای غنی سازی خاک، می­توان از کود دامی پوسیده به میزان 30 تا 40 تن در هکتار استفاده کرد. کود­های حیوانی موجب حفظ رطوبت خاک، بهبود شرایط فیزیکی خاک و تامین مواد آلی می­گردند. کود حیوانی باید قبل از کاشت با خاک مخلوط گردند.

عناصر پرمصرف

کود­های نیتروژنه از مهمترین عناصر پایه در تغذیه مزارع پیاز می­باشند که با توجه به نیاز گیاه به صورت سرک در طول دوره رشد مصرف می­شوند. علائم کمبود ازت به صورت زردی عمومی برگ­ها بروز کرده، توسعه ریشه و اندام هوایی و در نتیجه به دنبال آن عملکرد کاهش می­یابد.

 در صورت استفاده بیش از حد کود­های ازته، قسمت­های هوایی بیش از اندازه رشد کرده و گیاه نسبت به آفات و بیماری­ها حساس می­گردد. همچنین ازت اضافه، به صورت نیترات در غده­ها تجمع می­کند. 30 تا 50 روز قبل از برداشت، مصرف کود­های ازته باید قطع گردد. توصیه کلی برای مصرف نیتروژن از منبع اوره، 200 کیلوگرم در هکتار، در سه نوبت به صورت سرک می­باشد. یک سوم قبل از کاشت، یک سوم در اوایل دوره رشد و نمو(30 روز پس از جوانه زدن) و یک سوم در هنگام رشد و نمو سوخ می­باشد.

کود­های پتاسه قبل از کاشت به خاک اضافه می­شوند و بخش از آن نیز به صورت سرک در طول فصل رشد مصرف می­شود. پیاز نسبت به پتاسیم پر توقع بوده و در صورت کمبود آن، نسبت به تنش­ آب و بیماری­ها حساس می­گردد. همچنین پتاسیم برای تولید ترکیبات قندی و تجمع آنها در بعضی قسمت­های ذخیره­ای ضروری است. تحقیقات نشان داده که افزایش مصرف کود­های پتاسیمی، عملکرد غده و غلظت پتاسیم در غده­های پیاز را افزایش داده است. توصیه مصرف پتاسیم از منبع سولفات پتاسیم، 150 تا 200 کیلوگرم در هکتار قبل از کاشت می­باشد. مصرف کود­های فسفره به صورت سرک توصیه نمی­شود و باید قبل از کاشت به زمین اضافه گردند. سوپرفسفات تریپل به مقدار 100 کیلوگرم توصیه می­شود.

عناصر ریز مغذی پر مصرف

این عناصر شامل آهن، روی، مس و گوگرد می­باشند. در صورت کمبود گیاه دچار اختلال شده و عملکرد کاهش می­یابد. گیاه به کمبود این عناصر به سرعت واکنش نشان داده و عملکرد کاهش می­یابد. به طور مثال کمبود مس، موجب رنگ پریدگی پوست غده­ها، کاهش قابلیت انبار­داری و بازار پسندی می­شود.

عناصر ریز مغذی کم مصرف

عناصر زیادی همچون منگنز، بر و مولیبدن در این گروه قرار می­گیرند. استفاده از کود­های میکرو به صورت مصرف در آب آبیاری یا محلول پاشی می­تواند کمبود این عناصر را جبران کند. محلول پاشی با سولفات یا کلات آهن، منگنز و روی با غلظت  3 تا 5 در هزار، چندین روز پیش از تشکیل سوخ­ها و در اوایل رشد آنها، حداقل در سه نوبت با فواصل 15 روز یک مرتبه توصیه می­شود.

علف های هرز در مزارع پیاز

کنترل علف ­های هرز در طول دوره­ی رشد برای رسیدن به عملکرد مطلوب و بازار پسندی محصول، ضروری است. در صورت عدم کنترل، خسارت علف­های هرز به بیشتر از 90% هم می­رسد. علف­های هرز با سایه اندازی، محیط مناسبی برای گسترش آفات و بیماری­ها فراهم می­کنند. تحقیقات نشان داده که وجین دستی علف­های منجر به دست یابی به بالاترین عملکرد می­گردد اما از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نیست. از مهمترین علف­های هرز مزراع پیاز می­توان به تاج خروس خوابیده، تاج خروس، سوروف، ارزن وحشی، خرفه، اویارسلام زرد، پیچک، پنجه مرغی و سلمه تره اشاره کرد.

جلوگیری از ورود علف های هرز به مزارع

1. استفاده از بذور بوجاری شده و فاقد بذر علف­های هرز
2. استفاده از کود­های دامی پوسیده
3. کنترل علف­های هرز در کانال­ها و مسیر­های آبیاری در حاشیه مزراع
4. کنترل علف­های هرز در زمان آیش
5. تمیز کردن ادوات کشاورزی قبل از ورود مزرعه

آفات پیاز

بیماری های پیاز

برداشت پیاز

پیاز دوره­ی رشد طولانی دارد و با توجه به نوع آب و هوا، تاریخ برداشت آن متفاوت است. به طور کلی برداشت پیاز زمانی انجام می­شود که قسمت­های هوایی آن زرد و خوابیده باشد. در مناطق خنک، زمانی که بین 30 تا 50 برگ­ها به طرف پایین خمیده و افتاده است برداشت انجام می­شود. در مناطق دارای آب و هوای گرم، بهترین زمان، وقتی است که بین 70 تا 90 درصد برگ­های پیاز به طرف پایین خمیده باشد. عدم برداشت به موقع(دیرتر یا زودتر) موجب سبز شن سوخ در انبار می­شود. تاریخ برداشت باید به گونه­ای تنظیم شود که حداکثر عملکرد با بالاترین کیفیت انباری و کیفیت پوست حاصل شود.

شیوه برداشت در کشت­های ردیفی و کرتی متفاوت است. در کشت­های ردیفی، برداشت مکانیزه بوده و زودتر انجام می­شود. اما در روش کرتی، برداشت با به صورت سنتی و با نیروی کارگری انجام می­شود. در این روش ابتدا برگ­ها ابتدا بریده و جمع آوری می­شوند و در مرحله بعد، با استفاده از بیلچه­های کوچک، غده­های پیاز خارج و پس از تمیز شدن در کیسه­های نخی یا توری­های نایلونی و یا جعبه­های کارتونی قرار گرفته و به بازار فروش حمل می­شوند.

نگهداری و انبار داری

تولید پیاز در یک فصل انجام می­شود، بنابراین برای سایر فصول باید به گونه­ای مناسب نگهداری شود. در زمان برداشت باید دقت شود که، پیاز کاملا خشک و عاری از آفت بوده و همچنین زخمی نباشد. پس از برداشت به مدت 3 تا 4 روز، پیاز را در فضای آزاد قرار می­دهند تا رطوبت آن به حداقل کاهش یافته و پس از آن به انبار منتقل می­شود. سردخانه، مناسبترین محل برای انبار نمودن پیاز است. همچنین میتوان پیاز را داخل کیسه­های کنفی، در مکانی خنک و به دور از نور و رطوبت برای چند ماه نگهداری کرد.