تغذیه درختان انگور؛ کلید افزایش کیفیت و کمیت محصول

توجه به تغذیه درختان انگور به دلیل ارزش این محصول، به لحاظ قابلیت مصرف آن به طرق مختلف از جمله تازه خوري و تهیه کشمش، کنستانتره، آبمیوه، فرآورده ­هاي تخمیري، مربا، شیره و روغن بذر امری ضروری و مهم است.کاشت انگور امروزه در اکثر نقاط ایران از نواحی سردسیر شمالی  تا  حواشی کویر و همچنین مناطق جنوب متداول است. استان­­ های خراسان، فارس،  قزوین، آذربایجان شرقی و غربی از مهم­ترین تولید کنندگان این محصول هستند.

اکولوژی

به طور کلی انگور بومی مناطق معتدل گـرم اسـت. کاشـت انگـور بیشـتر در عـرض جغرافیایی 34 تا 49 درجه و ارتفاع از سطح دریا  200 تا 1400 متر انجام گرفته و تا شـیب 60 درصـد نیـز قابـل کشـت مـی باشـد. ارقـام انگـور از منـاطق سردسـیر کشـور تـا معتـدل و نیمه گرمسیر به عمل می آید. حداکثر دماي قابـل تحمـل بـراي انگـور مطلـق 38 تا 40 درجـه سانتی گراد می ­باشد و دماي مطلق منفی 15 درجه سانتی گراد به انگور خسـارت مـی زنـد.

درجه حرارت هاي بالا یا پایین بر میزان باروري و عملکرد محصـول تأثیر سوء دارد. در چنین تنش هاي دمایی، نمو ریشه ي گیاه به تـأخیر می ­افتد و ایـن امـر باعث پیري پیش از بلوغ و پژمردگی، کاهش سرعت رشد اندام و کوتاه شدن زمان رسـیدگی میوه می­ شود . تابش آفتاب و میزان مناسب دما، باعث بالا رفتن کیفیت انگـور مـی­شـود چـرا که میزان قند، اسید و مزه گس انگور بستگی مستقیم به تابش آفتـاب دارد. مقـدار رطوبـت مورد نیاز در طی گرده افشانی 35 تا 50 درجه درصد می­ باشد.

شرایط و محدودیت­های خاک برای انگور

انگور می تواند در اغلـب خاکهـا رشـدکرده و محصـول بدهـد و حساسـیت مخصوصـی نداشته و اغلب محدودیت ­هاي معمول خاك ( شوري و قلیائیـت نسـبی ) را بـه خـوبی تحمـل مـی کند. همچنین در برابر آهک خاک حساس نبوده و در خاک هایی که حاوی 50 درصد آهک باشند به خوبی رشد می کند. اما بایستی در خاک هایی که سنگین بوده و فاقد زهکش هستند از کشت انگور خودداری کرد.

نقش عناصر غذایی در رشد انگور درخت

انگور برای رشد سالم و باردهی مناسب به عناصر غذایی متعددی نیاز دارد که به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:

عناصر پر مصرف(Macronutrients)

نیتروژن (N): این عنصر در افزایش گل دهی بسیار موثر است و باعث رشد رویشی قوی، افزایش سطح برگ، تشکیل میوه، رشد خوشه‌ها می‌شود و در نهایت افزایش عملکرد می گردد. کمبود آن منجر به کاهش رشد و زردی برگ‌ها و کوچک ماندن حبه ها می‌شود.

فسفر (P): در توسعه ریشه، رسیدگی میوه و زودرسی نقش دارد. کمبود فسفر باعث رشد ضعیف ریشه، توقف فعل و انفعالات سوخت و ساز، مثل تبدیل قند به نشاسته شده و به همین دلیل آنتوسیانین در برگ تشکیل می شود. در کمبود فسفر، موجب تغییر رنگ برگها و دمبرگها و ایجاد لکه های منقوطی در آنها می گردد.

پتاسیم (K): عنصر کلیدی در بهبود کیفیت میوه، افزایش مقاومت به خشکی و بیماری‌هاست. این عنصر در قند سازی و جابه جایی قندها و سنتز پروتئین ها نقش اساسی دارد و هر نوع کمبود پتاسیم منجر به کاهش کیفیت و کاهش قند محلول و قند غیر محلول می گردد. کمبود پتاسیم باعث خشک شدن لبه برگ‌ها شده و در کمبود شدید کاهش رشد شاخه ها، سفت شدن خوشه ها، ناجور بودن رنگ و متلاشی شدن قسمت پایین خوشه در اواسط تابستان مشاهده می شود.

 کلسیم (Ca): برای استحکام دیواره سلولی، رشد بافت‌های جدید و ماندگاری بهتر میوه‌ها حیاتی است. علائم کمبود کلسیم ابتدا به شکل نکروز حاشیه برگها ظاهر شده و شروع به زرد شدن می کند. در ادامه در حاشیه برگ ایجاد سوختگی قهوه ای شده و به تدریج به محل اتصال پهنک و دمبرگ پیشروی می کند. کمبود کلسیم همچنین موجب بافت مردگی ساقه انگور شده، میوه ها نرم و خاصیت انبارداری خود را از دست می دهند.

منیزیم (Mg): جزو ساختار کلروفیل است و در فتوسنتز نقش دارد. کمبود آن باعث زرد شدن برگ‌ها بین رگبرگ‌ها می‌شود. در شرایط کمبود منیزیم قند حبه ها کاهش یافته، شاخه ها خشبی نشده و میزان محصول سال بعد کاهش می یابد.

عناصر کم مصرف(Micronutrients)

آهن (Fe): برای ساخت کلروفیل ضروری است. کمبود آن منجر به کلروز بین رگبرگی در برگ‌های جوان می‌شود. در کمبود شدید، رشد شاخه کاهش یافته و گل ها و ساقه های حامل خوشه به رنگ زرد کم رنگ در می آیند و باردهی این شاخه ها بسیار کم خواهد شد.

روی (Zn): در تولید هورمون‌های رشد و تقسیم سلولی نقش دارد. کمبود روی باعث کوچکی برگ‌ها و فاصله زیاد بین گره‌ها می‌شود. بعضی از برگ ها شکل طبیعی خود را از دست داده و کلروفیل آنها به زردی گراییده و بین رگبرگ ها به رنگ سبز تیره یا رگه های کوچک به صورت نوار پهن سبز رنگ مشاهده می شود. کمبود روی همچنین سبب ترکیدن پوست حبه ها، غیر یکنواختی در رسیدگی حبه های یک خوشه می گردد.

 منگنز (Mn): علائم کمبود منگنز با زرد شدن بین رگبرگها در جوان ترین برگ ها شروع می شود. برگ ها در قاعده سر شاخه ها شروع به کم رنگ شدن کرده و مدت کمی پس از آن لکه های کوچک و زرد چند وجهی در بافت های بین رگبرگی دیده می شوند. کمبود منگنز موجب تاخیر در رسیدن خوشه ها می شود.

مس (Cu): کمبود مس در انگور به ندرت گزارش شده است، در اثر کمبود مس، برگ های جوان زرد شده و رشدشان متوقف می شود و در مراحل پیش رفته، بافت مردگی در نوک و کناره برگ ظاهر میشود.

بر (B): اولین نشانه کمبود بر در پیچکهای نوک شاخه ها و قبل از مرحله گلدهی به صورت برآمدگی های گال مانند و تیره رنگ که بعدا نکروز می شود به وجود می آید. برگ های دچار کمبود بر، تغییر رنگ داده و بین رگبرگ آنها به رنگ زرد در می آید. در کمبود شدید، قسمت های تغییر رنگ داده به حالت سوختگی در می آیند.درختان انگوری که کمبود بر دارند میوه نداشته و برخی از خوشه ها سوخته و خشک می شوند.

عوامل مؤثر در مدیریت تغذیه

 نوع خاک: ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی خاک (از جمله بافت، pH، شوری، ماده آلی، ظرفیت نگهداری آب) تأثیر زیادی بر جذب عناصر غذایی دارند. خاک‌های آهکی ایران معمولاً در جذب ریزمغذی‌ها (مانند آهن و روی) مشکل دارند.

سن و وضعیت درخت: درختان جوان نیاز به عناصر غذایی خاصی برای رشد سریع دارند، در حالی که درختان بالغ بیشتر به تقویت باردهی و کیفیت میوه نیاز دارند.

روش آبیاری: در آبیاری قطره‌ای امکان تزریق کود همراه با آب (کودآبیاری یا فرتی‌گیشن) وجود دارد که باعث افزایش راندمان جذب عناصر غذایی می‌شود.

برنامه تغذیه‌ای پیشنهادی برای درختان انگور

1. پیش از فصل رشد (اواخر زمستان تا اوایل بهار) : مصرف کودهای دامی پوسیده (۲۰ تا ۳۰ تن در هکتار) برای بهبود خاک و تغذیه اولیه. اضافه کردن کودهای فسفره و پتاسه پایه (مثل سوپر فسفات تریپل و سولفات پتاسیم) در خاک.

 2. شروع رشد (اوایل بهار تا تشکیل خوشه) : مصرف نیتروژن به صورت اوره یا نیترات آمونیوم به‌صورت سرک یا از طریق کودآبیاری. محلول‌پاشی بر با غلظت مناسب (برای بهبود گرده‌افشانی و تشکیل میوه). در صورت نیاز، محلول‌پاشی روی و آهن با فرم کلاته (EDTA، EDDHA)

3. مرحله رشد خوشه تا رسیدگی: کاهش نیتروژن برای جلوگیری از رشد رویشی بیش از حد. افزایش مصرف پتاسیم برای بهبود طعم، رنگ، قند و ماندگاری انگور. محلول‌پاشی کلسیم برای تقویت بافت میوه‌ها

4. پس از برداشت : کاربرد مقدار محدودی نیتروژن برای بازسازی ذخایر غذایی درخت و تقویت جوانه‌های سال بعد. اصلاح خاک با کودهای آلی و تنظیم pH در صورت نیاز.

روش‌های کود دهی

 1. خاکی: با توجه به نوع خاک و عمق ریشه‌های انگور، کوددهی باید در عمق مناسب (۱۵–۳۰ سانتی‌متر) انجام شود.

 2. کودآبیاری: مناسب برای باغ‌های تحت آبیاری قطره‌ای؛ باعث کاهش هدررفت و جذب بهتر می‌شود.

 3. محلول‌پاشی برگی: مخصوص عناصر کم‌تحرک یا ریزمغذی‌هایی که جذب ریشه‌ای آن‌ها سخت است، مانند آهن و روی. علائم کمبود عناصر غذایی در انگور عنصر علائم کمبود نیتروژن زردی عمومی برگ‌ها، کاهش رشد فسفر برگ‌های کوچک، رشد کند ریشه پتاسیم سوختگی لبه برگ‌ها، ضعف خوشه آهن کلروز بین رگبرگی در برگ‌های جوان روی کوتولگی، برگ‌های کوچک و نازک بر ریزش گل و میوه، چوب پنبه‌ای شدن دم خوشه

نتیجه گیری

1- تجزیه خاک و برگ به‌صورت سالانه به تنظیم برنامه غذایی کمک زیادی می‌کند.

2- استفاده بیش‌ازحد یا نابجای کودهای شیمیایی می‌تواند منجر به شوری خاک، کاهش مواد آلی و آسیب به گیاه شود.

3- تغذیه متعادل، بر اساس نیاز گیاه و شرایط خاک، بهترین راه برای تولید انگور سالم، پربار و باکیفیت است.