کیا سم کارخانه تولید کود کشاورزی | کود کشاورزی ، سم کشاورزی
نویسنده: مرجان سعیدی نژاد 
گسترش فضاهای سبز شهری یکی از نیازهای جدی در محیطهای انسانی است؛ زیرا نقش مهمی در کاهش آلودگی هوا، تعدیل دما، ایجاد مناظر دلنشین و بهبود سلامت روان دارد. با این حال، بخش وسیعی از اراضی ایران به دلیل اقلیم خشک و نیمهخشک، با مشکل شوری خاک و آب مواجهاند. تخمینها نشان میدهد بیش از 90 درصد مساحت کشور در اقلیم خشک قرار دارد و بسیاری از مناطق، بهویژه مرکزی و جنوبی، مستعد شور شدن زمین و منابع آب هستند. در چنین شرایطی، انتخاب گیاهان زینتی مقاوم به شوری و مدیریت صحیح خاک، مهمترین راهکار برای ایجاد و حفظ فضاهای سبز پایدار است.
شوری خاک چیست؟
شوری خاک به حضور مقدار بالای املاح محلول غیرآلی مانند سدیم، کلسیم، پتاسیم، منیزیم، کلر، سولفات، کربنات، نیترات و بیکربنات در محیط ریشه گفته میشود. این املاح در خاکهای خشک، بهویژه در نواحی با بارندگی کم، تبخیر زیاد و زهکشی ضعیف تجمع یافته و باعث اختلال در جذب آب و عناصر غذایی توسط گیاه میگردند.
شاخص اندازهگیری شوری
مهمترین معیار ارزیابی شوری، هدایت الکتریکی (EC) است.
بر اساس استانداردها:
- خاک غیرشور: EC < 4 dS/m
- خاک با شوری متوسط: 4–8 dS/m
- خاک شور: > 8 dS/m
افزایش شوری معمولاً رشد و عملکرد غالب گیاهان زینتی را کاهش داده و موجب بروز علائم کمبود آب، زردی برگها، سوختگی نوک برگ و کاهش زیبایی گیاه میشود.
دلایل ایجاد شوری خاک
شوری خاک به دو گروه عوامل اصلی تقسیم میشود:
شوری اولیه (طبیعی)
این نوع شوری در اثر شرایط طبیعت و ساختار زمینشناسی به وجود میآید:
- اقلیم خشک و نیمهخشک
- تبخیر و تعرق بیشتر از بارندگی
- وجود رسوبات نمکی قدیمی
- عمق کم سطح ایستابی
- ورود املاح از طریق باد، باران و آبهای زهکشیشده
شوری ثانویه (ساخت انسان)
شوری ثانویه در نتیجه مدیریت نادرست کشاورزی و آبیاری ایجاد میشود:
- آبیاری با آبهای شور
- نبود زهکشی مناسب
- مصرف بیشاز حد کودهای شیمیایی و حیوانی
- استفاده غلط از سیستمهای آبیاری
- مصرف بیرویه آب برای شستن نمکها و بالا رفتن سطح آب زیرزمینی
در بسیاری از مناطق مانند دشت یزد و خوزستان، هر دو نوع شوری همزمان مشاهده میشود و وضعیت نگرانکنندهای ایجاد کرده است.
اثرات شوری بر رشد گیاهان زینتی
شوری خاک به دو روش اصلی بر گیاهان اثر میگذارد:
الف) اثر اسمزی
املاح زیاد موجب کاهش قابلیت جذب آب توسط ریشه میشود.
در این حالت آب در خاک وجود دارد، اما گیاه قادر به جذب آن نیست.
ب) اثر سمیت یونها
تجمع بیشازحد یونهایی مانند سدیم و کلر باعث:
- سوختگی نوک برگها
- پیری زودرس
- اختلال در عملکرد فتوسنتز
- کاهش رشد شاخه
- کاهش زیبایی ظاهری گیاه
این اثرات در گیاهان دائمی و چوبی شدیدتر دیده میشود.
نشانههای شوری در گیاهان فضای سبز
- زردی و کلروز
- سوختگی حاشیه برگ
- کوتولگی
- ریزبرگی
- خشکیدگی تدریجی شاخهها
- سفیدک نمکی در سطح خاک
شناخت این علائم به مدیران فضای سبز کمک میکند تا سریعتر به اصلاح خاک یا تغییر گونه گیاهی اقدام نمایند.
عوامل مؤثر بر تحمل گیاهان نسبت به شوری
گیاهان از نظر تحمل به شوری تفاوتهای قابلتوجهی دارند. میزان مقاومت گیاه به شوری تحت تأثیر سه گروه عامل است:
عوامل مرتبط با گیاه
- مرحله رشد
(بسیاری از گیاهان در مرحله جوانهزنی حساستر و در مراحل بعدی مقاومترند.) - ساختار ریشه
- توانایی گیاه در دفع یا انباشت املاح
- قدرت تنظیم اسمزی
عوامل خاکی
- رطوبت خاک
- فاصله آبیاری
- حاصلخیزی خاک
- میزان کلسیم و منیزیم خاک
- عدم وجود سدیم تبادلی بالا
- زهکشی مناسب
عوامل آب و هوایی
- دمای هوا
- شدت تابش
- رطوبت نسبی
- وزش باد
در شرایط گرم و خشک، اثر شوری بسیار شدیدتر میشود.
نکات مهم در مدیریت فضاهای سبز مناطق شور
برای ایجاد فضای سبز پایدار در مناطق شور باید راهکارهای مدیریتی زیر رعایت شود:
الف) انتخاب گونههای مقاوم
اولین و مهمترین اصل، انتخاب گیاهان زینتی است که بتوانند در سطوح بالای شوری (ECe بالاتر از ۴ تا ۸) رشد کنند.
ب) مدیریت آبیاری
- استفاده از سیستمهای آبیاری نوین
- تأمین آبشویی مناسب برای جلوگیری از تجمع نمک
- آبیاری در ساعات خنک روز
- استفاده از آبهای با شوری کم در حد امکان
ج) اصلاح خاک
- افزایش ماده آلی جهت بهبود ساختمان خاک
- استفاده از گچ کشاورزی در خاکهای سدیمی
- یکنواخت کردن سطح خاک و جلوگیری از تجمع نمک در نقاط خاص
- استفاده حداقلی از کودهای شور
د) محافظت از گیاهان
- شستشوی برگها در صورت تجمع نمک
- استفاده از مالچ برای کاهش تبخیر
- تقویت گیاه با ریزمغذیها برای کاهش اثرهای تنش نمکی
معرفی گیاهان زینتی مقاوم به شوری
بر اساس جداول و تحقیقات ارائهشده، گیاهان زینتی به سه دسته تقسیم شدهاند:
الف) درختان بسیار مقاوم به شوری (ECe > 8 dS/m)
از جمله درختان مناسب برای فضای سبز مناطق شور:
- اکالیپتوس
- سنجد
- سرو سیمین آریزونا
- توت مجنون
- چنار
- زیتون تلخ
- اقاقیای سیاه
- نارون سیبری
- زیتون روسی
این گونهها هم از نظر شوری خاک و هم از نظر شوری آب آبیاری تحمل بالایی دارند.
ب) درختچههای مقاوم به شوری
مناسب برای فضای سبز شهری و کمربندهای سبز:
- درمنه
- گز
- زرشک
- شمشاد ژاپنی و معمولی
ج) گیاهان چندساله و علفی مقاوم
این گروه برای باغچهها و فضاهای کمعمق مناسباند:
- برخی گونههای چمن مقاوم
- گونههای پوششی مقاوم به خشکی و نمک
- گیاهان دائمی مقاوم مانند لانتانا و گاوزبان زینتی
جمعبندی
ایران به دلیل شرایط اقلیمی خشک، با بحران شوری خاک و آب مواجه است؛ مشکلی که تأثیر بزرگی بر فضای سبز شهری میگذارد. برای توسعه پایدار فضای سبز، باید بهجای اتکا به گونههای حساس، از گیاهان زینتی مقاوم به شوری استفاده شود. پژوهشهای انجامشده نشان میدهد گیاهانی مانند سنجد، سرو آریزونا، توت مجنون، اقاقیا، عرعر، چنار، درمنه و گز از بهترین گزینهها برای مناطق شور کشور هستند. در کنار انتخاب گونه مناسب، مدیریت صحیح آبیاری، اصلاح خاک، و بهبود شرایط رشدی میتواند اثرات شوری را کاهش داده و فضای سبزی پایدار و کمهزینه ایجاد کند.
برای مطالعه بیشتر در مورد اثرات شوری میتوانید به مقاله کاهش تنش شوری و نقش عناصر غذایی مراجعه کنید.
