نیاز سرمایی ارقام پسته

نیاز سرمایی ارقام پسته یکی از عوامل بسیار مهم در پایداری عملکرد این محصول است؛ پسته به عنوان یک محصول استراتژیک جایگاه ویژه‌ای در بین تولیدات کشاورزی دارد، اما افزایش هزینه‌های تولید و وقوع پدیده‌های ناگوار جوی، این بازار را با تهدیدهای جدی روبه‌رو کرده است. تغییرات اقلیمی، که نتیجه افزایش گازهای گلخانه‌ای است، موجب کوتاه‌تر شدن دوره سرمای زمستان و برهم خوردن رکود طبیعی درخت می‌شود. عدم تأمین نیاز سرمایی، فرآیندهای فیزیولوژیک حیاتی مانند گل‌انگیزی و گل‌آوری را مختل کرده و در نهایت خسارت قابل توجهی به باغ‌های پسته وارد می‌کند.

تفاوت در زمان بیداری جوانه گل در اثر عدم تامین نیاز سرمایی

تشکیل غیر طبیعی میوه روی شاخه سال جاری در اثر عدم تامین نیاز سرمایی

رکود جوانه ها

رکود در مفهموم عام به کاهش رشد قابل مشاهده اطلاق می­شود و در واقع یک نوع سیاست حمایت گرانه است که گیاه در طول دوره­ نامناسب، زنده نگه می­دارد. معمولا ورود به این مرحله خود به خود صورت می­گیرد ولی خروج از آن مستلزم تامین نیاز سرمایی است. عدم تامین نیاز سرمایی در پسته موجب می­شود که خروج از مرحله رکود به خوبی انجام نگیرد و ضمن تغییر عادات رشد گیاه، باعث کاهش عملکرد حتی در سال پر محصول می­گردد. به منظور غلبه بر رکود طولانی در مناطقی که با گرمای زمستان در بعضی سال­ ها مواجه می­گردند، اعمال تیمار­های متفاوت شیمیایی و غیر شیمیایی می­تواند مفید واقع شود.

مشخصات فیزیولوژیکی رکود

متابولیسم کربوهیدرات ­ها: در طول دوره رکود، کربوهیدرات ­های ذخیره ­ای (مانند نشاسته) در جوانه گل تجمع می­ یابند و پس از تامین نیاز سرمایی، برای شروع رشد جوانه مورد استفاده قرار می­ گیرند. کاهش مقدار نشاسته با افزایش قند­های محلول مانند سوربیتول و ساکارز به عنوان منبع کربن و انرژی برای رشد و نمو جوانه همراه است.

آنتی اکسیدان: استرس اکسیداتیو (افزایش سطح گونه ­های اکسیژن فعال) زیر سطح کشنده، در شکستن رکود نقش دارد و افزایش سطح پراکسید هیدروژن به عنوان یک مولکول سیگنالی، در شروع رشد جوانه ها دخالت دارد.

هورمون ­های گیاهی: کاهش نسبت آبسیزیک اسید نسبت به جیبرلین برای شکستن رکود و جوانه زنی ضروری است.

عوامل محیطی موثر بر رکود

طول روز: مهمترین محرک محیطی برای تحریک رکود است. در بیشتر درختان چوبی در مناطق معتدله، طول روز بلند موجب تحریک رشد رویشی و طول روز کوتاه منجر به تحریک رکود می­گردد. همچنین شب­های کوتاه رشد را تحریک و شب­های بلند منجر به تحریک رکود می­گردد.

دما: کاهش دما نقش اساسی در پیشرفت رکود را بازی می­کند. زمانی که دماهای­ سرد و روز کوتاه همراه باشند، رکود سریعتر اتفاق می­افتد.

آب و مواد غذایی: فراهم بودن آب و مواد معدنی با القاء رکود در ارتباط است. تنش آب رکود را عمیق خواهد کرد و مواد غذایی از جمله نیتروژن می­تواند منجر به تاخیر در رکود شود.

شرایط بد آب و خاک: کمبود آب، شوری خاک و تغذیه نامناسب باعث افزایش دوره رکود در درختان پسته می­شود. طولانی شدن دوره رکود به دلیل کاهش کمی و کیفی آب آبیاری که خود منجر به از دست رفتن کیفیت خاک می­شود، در بعضی مناطق استان کرمان کاملا مشهود است.

تیمار­های شیمیایی و غیر شیمیایی برای شکستن رکود درختان

تامین نیاز سرمایی ارقام پسته

راه­کارهای غیر شیمیایی

• تنش آبی
• عدم استفاده از کودهای نیتراته در آخر تابستان
• هرس و سرزنی

راهکار شیمیایی

• روغن­ های معدنی
• ترکیبات سیانامید
• تنظیم کنندگان رشد گیاهی
• ترکیبات گوگرد­دار
• نیترات پتاسیم

میزان تاثیر گذاری ترکیبات شیمیایی به غلظت و زمان استفاده از آن­ها وابسته است.

عوامل اثر گذار بر نیاز سرمایی ارقام پسته

ژنتیک: ارقام مختلف نیاز سرمایی متفاوت دارند. در بین ارقام تجاری ایران رقم کله قوچی نیاز سرمایی بسیار پایین در حدود 600 ساعت دارد. در حالی که رقم اکبری بیشترین نیاز سرمایی یعنی 1200 ساعت را دارد و احمد آقایی و فندقی بین این دو رقم هستند. در مناطق یا سال­ هایی که زمستان ملایم باشد، ارقام با نیاز سرمایی کمتر خیلی زودتر از ارقام با نیاز سرمایی بالاتر گل خواهند داد.

نوع جوانه: اعتقاد بر این است که همه جوانه ­ها در روی یک درخت نیاز سرمایی یکسانی ندارند، بلکه هر یک ممکن است رفتار جداگانه ­ای داشته باشند. جوانه ­های گل نیاز سرمایی کمتری نسبت به جوانه­ های رویشی دارند و جوانه ­های رویشی انتهایی نیاز سرمایی کمتری نسبت به جوانه­ های رویشی جانبی دارند. بنابراین نیاز سرمایی بسته به موقعیت جوانه در طول شاخه، موقعیت آن روی درخت، قدرت رشد و غیره فرق کند.

پایه: پایه می­تواند بر زمان شکستن رکود جوانه گل و برگ تاثیر بگذارد. در واقع ریشه با تولید و انتقال هورمون سیتوکینین، بر قسمت هوایی گیاهی تاثیر می­گذارد. همچنین علاوه بر تولید سیتوکینین با تاثیر بر میزان و نحوه انتقال کربوهیدرات ها به شاخه­ های هوایی گیاه بر شکستن رکود تاثیر دارد. این موضوع در خصوص پایه های محلی پسته ایران و تاثیر آن بر نیاز سرمایی تحقیقات دقیقی انجام نشده است.

عرض جغرافیایی و ارتفاع از سطح دریا: ارتفاع از سطح دریا برای میوه­ های مناطق معتدله معمولا 1000 تا 3000 متر است. در عرض­های جغرافیایی پایین، گیاهان به طور کامل وارد رکود نمی­شوند و اگر وارد شوند رکود عمیق نخواهد بود. کمترین ارتفاع جهت تولید اقتصادی پسته، 700 متر است. در ایران در ارتفاعات پایین­ تر از 700 متر و عرض­های جغرافیایی پایین، نیاز سرمایی پسته به خوبی تامین نمی­شود.

نور و بارنگی: در مورد فاکتورهای آب و هوایی (نور و بارندگی) در طول دوره رکود درختان میوه معتدله توجه کافی نشده است. بررسی­ های مزرعه ای نشان داده که در طول رشد درختان، شدت نور و بارندگی می­تواند غلبه بر رکود را تسریع و یا کند نماید.

تغذیه: طولانی شدن دوره رشد و طویل شدن شاخه ­ها، باعث بیشتر شدن نیاز سرمایی می­شود. شاخه ­های کوتاهتر، زودتر از رکود خارج می­شوند. تحقیقات نشان داده که تغذیه زیاد در سال کم محصول، موجب می­شود شاخه ­های فصل جاری بیش از حد رشد کنند. این امر از یک طرف باعث می­شود که جوانه­ های رویشی تحریک شده و فرصتی برای متمایز شدن به جوانه گل نداشته باشند و از طرف دیگر این گونه شاخه ­ها رکود بیشتری دارند چون که جوانه رویشی در آن ها از جوانه گل بیشتر بوده و دیرتر از رکود بیرون می­آیند.

تغذیه درختان پسته به شکل محلول پاشی یا تغذیه خاکی به خصوص در انتهای تابستان موجب می­شود شاخه های فصل جاری یک رشد سریع را علاوه بر رشد بهاره شروع کنند. این رشد جدید، به دلیل نداشتن فرصت کافی جهت چوبی شدن و رقیق شدن شیره گیاهی، اولا دیرتر در مقابل سرمای زمستان مقاوم می­شوند و نسبت به سرمای زمستان حساس تر می­شوند و از طرف دیگر تامین نیاز سرمایی به تاخیر می افتد. کمبود آب و مواد غذایی در طول فصل رشد و شرایط بد آبی و خاکی باعث گسترش رکود می­شوند.

دما و طول روز: نقش هر کدام از این عوامل در تنظیم سیکل سلولی متفاوت است. در برخی گونه ­های گیاهی، طول روز بلند ممکن است عامل جزئی برای تامین نیاز سرمایی باشد. دمای کم و طول روز بلند از هم دیگر مستقل نیستند، از این رو طول روز بلند به طور جزئی سرمای ناکافی را جبران می­کند.

تنش: تحقیقات نشان داده که دوره­ های رشد کوتاه ناشی از تنش آب، منجر به تسریع رکود جوانه­ ها و کاهش نیاز سرمایی می­گردد. بر این اساس دوره­ های طولانی رشد در صورت سرمای ناکافی منجر به تاخیر شکوفایی جوانه­ ها در فصل بهار می­گردد. تنش­های آب و خاک (کمبود آب، شوری خاک و تغذیه نامناسب) باعث افزایش دوره رکود در درختان پسته می­شود. در خاک­های سنگین بر خلاف خاک­های سبک، به دلیل تهویه نامناسب و دیرتر گرم شدن خاک، تنفس پایان فصل دیرتر شروع می­شود و به طور غیر مستقیم موجب طولانی­ تر شدن دوره رکود می­گردد.

محاسبه نیاز سرمایی ارقام پسته

مدل های مختلفی برای ارزیابی دوره رکود در گیاهان خزان شونده و خشک میوه به کار گرفته میشود.

1-مدل تعداد ساعت زیر 7/2 درجه سانتی گراد : قدیمی ترین و ساده ترین مدل برای ارزیابی دوره رکود شناخته میشود. در این مدل مجموع ساعاتی که دمای هوای سرد پاییز و زمستان به زیر دمای بحرانی برسد، محاسبه میشود.

2- مدل تعداد ساعت بین صفر و 7/2 درجه سانتی گراد: بر اساس این مدل، ساعات موثر بر نیاز سرمایی تنها در محدوده بین صفر و 7 درجه سانتی گراد محاسبه میشود و دماهای زیر نقطه انجماد در تامین نیاز سرمایی محاسبه نمیگردد.

3- مدل دینامیک: این مدل واحدهای سرمایی را با استفاده از داده های دمای جمع آوری شده در طول سال محاسبه میکند و جمع بندی خالصی از پاییز تا اوایل بهار ارائه میدهد. در این مدل واحد سرمایی میتواند توسط دمای هوای گرم در دوره خواب قطع شود.

4-مدل یوتا: این مدل در مناطقی با زمستان های بسیار سرد ارائه گردید. در این مدل ارزش دماهای مختلف متفاوت است. در این مدل دماهای 0 تا 16- شکستن رکود را تحریک میکند در حالی که دماهای بالای 16 اثرات منفی دارد و دمای 6 درجه سانتی گراد دارای بیشترین تاثیر میباشد و معادل یک واحد سرمایی است. این مدل در مناطق گرم و نیمه گرمسیر کمتر استفاده میشود و دقت کمتری دارد.

نیاز سرمایی ارقام پسته

نتیجه گیری

تغییرات اقلیمی و گرمایش جهانی، به طور فزاینده ای در حال پیشروی میباشند و در آینده تنگناهای جدی را برای کشت و تولید پسته به وجود خواهند آورد. با توجه به اینکه، این تغییرات در سطح وسیع غیر قابل کنترل میباشند، انتخاب ارقام با نیاز سرمایی کم و اجرای برنامه های مدیریتی هم راستا با این تغییرات میتواند حائز اهمیت باشد.