راهنمای سموم خرما برای 3 گروه آفات، بیماری و علف هرز

درخت خرما، سابقه ­ی کشت طولانی و همچنین تنوع بالایی در ژرم پلاس دارد. این محصول از هزاران سال پیش در کانون توجه بوده و فقط در مناطق گرمسیری روییده است. شواهد تاریخی مبداء خرما را بین النهرین، عربستان و شمال آفریقا  گزارش کرده ­اند. شواهد نشان داده سابقه کشت خرما در ایران قبل از دوره هخامنشیان بوده است. در بین کشورهای اروپایی، اسپانیا بیشترین سابقه کشت خرما را دارد. خرما در بیش از 34 کشور دنیا مورد کشت می­شود. از نظر تولید کشورهای مصر، عربستان و ایران در رتبه های اول تا سوم قرار گرفته­ اند.

میزان تولید خرما در قاره ­های مختلف(فائو، 2023)

حدود 85 درصد از کل تولید انواع خرما در دنیا، متعلق به کشور­های مصر، ایران، عراق، عربستان و پاکستان است. در کشور ایران بیشترین میزان سطح زیر کشت متعلق به استان سیستان و بلوچستان است و استان­ های کرمان و فارس در رتبه بعد قرار دارند. استان فارس از نظر میزان تولید در رتبه اول قرار دارد.

راهنمای سموم خرما: آفات

نخلستان­ های خرما در گروه نظام­ های کشاورزی پایدار و چند ساله هستند و تکامل متقابلی بین درختان خرما و آفات آن­ها در هر نخلستان به ­وجود آمده است.

سرخرطومی حنایی خرما

این آفت خطرناک­ترین آفت نخیلات خرما است و خسارت آن موجب ضعف شدید و جبران ناپذیر درختان خرما و حتی موجب مرگ نخل می­شود. همه مراحل زندگی سرخرطومی حنایی درون نخل طی می­شود و چرخه زندگی آن در جای دیگری نمی­تواند کامل شود.

مدیریت سرخرطومی حنایی  

1. قرنطینه برای جلوگیری از ورود پاجوش و تنه جوش آلوده
2. بهداشت نخلستان و خارج کردن نخل های آلوده و یا در حال مرگ
3. هرس برگ، تنه جوش و پاجوش در فصل زمستان وپانسمان محل هرس با خمیر گچ آغشته به حشره ­کش و اکسی کلرورمس
4. جلوگیری از ایجاد زخم توسط سایر آفات و همچنین ابزاری مثل داس و تبر روی درخت جلوگیری از جذب آفات به محل زخم و درنتیجه آلودگی
5. بازرسی منظم و ارزیابی سلامت نخلستان
6. استفاده از تله­ های فرمونی و دیده ­بانی و کاهش جمعیت
7. کنترل شیمیایی با پوشاندن دالان ­های تازه ساخته شده با گل و فسفید آلومینیوم

سوسک شاخ دار خرما

لاروهای این آفت در قسمت تاج درختان خرما از قاعده خوشه­ های گل و برگ­های خرما و مواد نیمه پوسیده تنه خرما تغذیه می­کنند. بر اثر تغذیه لاروها حفره ­ها و دالان­ های متعددی ایجاد می­شود که گاهی از تاج تا تنه درخت ادامه می ­یابد. حشرات بالغ این آفت نیز با تغذیه از ساقه گل، خوشه و رگبرگ ­های اصلی در تاج درختان خرما موجب خسارت می­شوند.

مدیریت سوسک ­های شاخدار

1. استفاده از تله نوری و فرومونی برای جذب حشرات با نور سفید و همچنین استفاده از مغز درخت خرما همراه با فرومون
2. جمع آوری لاروها با دست برای کاهش جمعیت
3. کاشت ارقام مقاوم، به طور مثال رقم مضافتی نسبت به این آفت حساس­تر است
4. هرس دمبرگ­ها و از بین بردن بقایای گیاهی خارج از فصل تولید مثل آفت
5. کنترل شیمیایی با ضدعفونی پاجوش­ ها، محلول پاشی درختان جوان با حشره­کش های مجاز، استفاده از سموم تدخینی برای درختان آلوده
6. کنترل بیولوژیک با استفاده از پارازیت­ ها، شکارگرها و بیمارگرها

کنه گردآلود خرما

تغذیه مستقیم این کنه از شیره حبه خرما همراه با تنیدن انبوه تار باعث تغییر رنگ حبه ­ها و خوشه­ های آسیب دیده به رنگ قهوه ­ای می­شود و شدت تغذیه می­تواند سبب ریزش زود هنگام و نارس ماندن میوه خرما شود.

مدیریت کنه تارتن خرما

1. کنترل علف ­های هرز، آبیاری به موقع، تقویت با کودهای آلی، هرس به موقع برگ و دمبرگ
2. میانه کاری با سورگوم و یونجه
3. انتخاب ارقام مقاوم(زاهدی و استعمران)
4. پوشش خوشه­ ها
5. کنترل شیمیایی

کرم میوه خوار خرما

لارو­های این حشره ضمن تغذیه از میوه­ های خرما، در مراحل نارس، موجب ریزش میوه می­شوند. این ریزش تا حد قابل تحمل می­تواند به عنوان عامل هرس میوه بوده و موجب افزایش کیفیت میوه ­های باقی مانده شود ولی در شرایط طغیانی می­تواند موجب خسارت شود.

مدیریت کرم میوه خوار خرما

1. پوشش خوشه­ ها پس از گرده افشانی و  باز کردن خوشه ها 30 تا 45 روز بعد
2. جمع آوری و از بین بردن میوه ­های آلوده        
3. هرس دمبرگ و حذف الیاف اطراف تنه با هدف حذف محل زمستان گذرانی لاروهای آفت
4. کنترل بیولوژیک: استفاده از زنبورهای پارازیتوئید
5. کنترل شیمیایی: زمانی که خسارت آفت بیش از 20% باشد. بهترین زمان 10-7 روز پس از گرده افشانی

راهنمای سموم خرما: بیماری ­ها و عارضه ­های خسارت زا

عارضه آفتاب سوختگی میوه خرما

افزایش دما و شدت تابش خورشید زمانی که بیش از حد تحمل میوه باشد موجب بروز این عارضه می­گردد. این عارضه موجب کاهش قابل توجه در کیفیت محصول می­شود. قسمتی از میوه که در معرض تابش شدید نور خورشید قرار دارد، سلول­های بافت پوست سبز میوه از بین رفته و به حالت نکروز و سیاه­رنگ دیده می­شود. عواملی که بازتاب تشعشعات خورشید را تشدید می­کند باعث افزایش آفتاب سوختگی می­شوند. به طور مثال انعکاس نور در خاک­های شنی که ذخیره رطوبت پایینی هم دارند و همچنین خاک­های شور بیشتر است. این عارضه معمولاً در مرحله تبدیل خارک به رطب رخ می­ دهد و موجب پژمردگی نهایی و سپس خشکیدگی میوه­ ها و خوشه­ ها می­شود. وقوع این عارضه در بعضی از ارقام با ظهور نوارهای طولی قهوه ­ای تیره و نکروزه که از وسط دم خوشه شروع و به دو طرف امتداد می ­یابد همراه است که در نهایت به خشکیدن کل خوشه و رشته ­های آن منجر می­شود.

راهکار­های کنترل این عارضه

1. مدیریت صحیح آبیاری به ویژه در دوره بحرانی ایجاد عارضه(تیر لغایت نیمه اول شهریور)
2. تغذیه بهینه خرما بر اساس آزمون خاک با کود­های پتاسه، فسفره و ازته و کود­های میکرو مانند آهن، روی، مس و منگنز
3. عملیات تنک به روش حذف یک سوم نوک خوشه ­ها در مرحله گرده افشانی در کاهش عارضه موثر است. رعایت نسبت برگ به خوشه و انجام تنک و کاهش سطح تبخیر و بهینه سازی مصرف آب
4. هدایت صحیح و به موقع خوشه ­ها به میان و پایین برگ­ها، شرط لازم برای امکان پوشش ­دهی آنها و حفاظت محصول از ریزش و صدمات احتمالی
5. پوشش دهی خوشه با کیسه حصیری یا کیسه نخی به دلیل کاهش دما و افزایش رطوبت محیط پیرامون میوه­ ها در خوشه و جلوگیری از برخورد بادهای گرم و خشک

عارضه پژمردگی و خشکیدگی خوشه خرما

این عارضه در مرحله تبدیل خارک به رطب رخ داده و باعث پژمردگی و خشکیدگی ناگهانی میوه ­ها و خوشه­ ها می­شود. در بعضی از ارقام این عارضه به شکل نوارهای طولی قهوه ­ای تیره و نکروزه همراه است. بررسی­ ها نشان داده که مدیریت صحیح آبیاری، تغذیه بهینه درختان بر اساس آزمون خاک، احداث بادشکن، پوشش دهی خوشه­ ها از جمله راهکارهای موثر برای کنترل این عارضه هستند.

بیماری خامج(پوسیدگی گل آذین)

یکی از بیماری­ های مهم قارچی در اکثر نقاط خرما خیز کشور است. در مراحل اولیه قابل تشخیص نیست و تفاوتی بین غلاف­های سالم و آلوده مشاهده نمی­شود. فقط در صورت آلودگی شدید لکه ­های قهوه ­ای رنگ روی غلاف­ ها ظاهر شده، اسپات­ها باز شده و گل آذین دورن آنها به طور کامل می­پوسد. هرس، جمع آوری و سوزاندن گل آذین­ های آلوده، استفاده از دانه گرده سالم برای گرده افشانی و تقویت درختان با عناصر غذایی می­تواند در کنترل بیماری کمک کند.

ریزش میوه خرما در نخلستان

عوامل زنده و غیر زنده متعددی در مراحل گلدهی، بلوغ و رسیدگی میوه موجب ریزش میوه می­گردند. مواردی همچون سرد شدن ناگهانی و بارش باران در زمان گرده افشانی، آبیاری نامنظم، رطوبت نسبی بالا، نوسان دمای محیط، شوری خاک و وزش بادهای شدید، افزایش جمعیت کرم میوه خوار در اردیبهشت و  پوسیدگی میوه ­ها در اثر فعالیت قارچ­ها موجب ریزش میوه می­گردند.

بیماری پوسیدگی قبل از برداشت میوه

این بیماری بیشتر زمانی رخ می­دهد که مرحله خلال یا رطب با بارندگی­ های موسمی یا رطوبت نسبی بالا همراه می­شود. رطوبت بالا، محیطی مناسب برای فعالیت قارچ مولد پوسیدگی را فراهم می­کند. میوه­ های پوسیده، ریزش کرده و باقی مانده در خوشه، کانون آلودگی برای میوه­ های سالم هستند. وزش باد­های شدید ریزش میوه را تشدید می­کند. از روش ­های کنترل این بیماری می­توان به هدایت و بستن خوشه ها به منظور جلوگیری از صدمات مکانیکی، تنک کردن قسمت­ های میانی خوشه به منظور تهویه بهتر، کنترل آفاتی نظیر کرم میوه خوار، زهکشی مناسب و مبارزه با علف­ های هرز اشاره کرد.

علف ­های هرز

علف ­های هرزی همچون مرغ، نی، سوروف، تاج خروس وحشی، شیرین بیان، کاهوی وحشی و سلمه تره از مهمترین علف ­های هرز نخلستان­ های خرما به شمار می­ آیند. مجموع خسارات مستقیم و غیر مستقیم علف ­های هرز بسیار بیشتر از سایر عوامل خسارت زا است. کاربرد روش­هایی چون زراعی، مکانیکی، بیولوژیکی و استفاده از سموم شیمیایی از مهمترین روش­های کنترل علف ­های هرز هستند.

کنترل زراعی: تناوب زراعی یا تعویض کشت میانه کاری بین نخلیات در فصول مختلف سبب بهم خوردن سیکل زندگی علف ­های هرز می­شود.

کنترل مکانیکی: استفاده از شخم و دیسک در بین ردیف­ ها به نحوی که آسیبی به ریشه ­های نخل وارد نشود. در این روش باید به سیکل زندگی علف­ های هرز، داشتن ریزوم، مرحله رشد و تراکم علف­ های هرز توجه کرد.

کنترل بیولوژیکی: عامل بیمارگر باید به طور اختصاصی روی میزبان زندگی کند و ضمن بی خطر بودن، عدم قابلیت تغییر میزبان آن به اثبات رسیده باشد. چرای مستقیم دام معمول ترین نوع کنترل بیولوژیک در نخلستان­ ها است.

کنترل شیمیایی: استفاده از علف­کش­ ها در مقایسه با سایر روش­های کنترل، سریعتر و مقرون به صرفه تر است. برای کاهش استفاده از سموم شیمیایی، توصیه می­شود قبل از هجوم علف ­های هرز و گسترش آنها از مدیریت تلفیقی علف­ های هرز به جای مبارزه با آنها استفاده کرد.

راهنمای سموم خرما