امروزه رژیم­ های غذایی مبتنی بر پروتئین نسب به رژیم­ های حاوی نشاسته ارجحیت پیدا کرده است. در بین غلات، غنی ترین منبع برای تهیه مواد غذایی سالم، جو است. دانه جو، علاوه بر نقش مهمی که در تغذیه­ واحد­های دامداری دارد، همچنین در نوشابه سازی و غنی سازی سایر مواد غذایی کاربرد دارد. جو گیاهی مقاوم به شرایط دشوار محیطی است و وجود اراضی و آب­های نامتعارف، زمینه ترویج زراعت جو را در کشور فراهم کرده است.

اکولوژی

جو گیاهی یکساله، روز بلند، مقاوم به خشکی و خاکهای قلیائی است و در مناطقی که کشت گندم به دلایل شرایط نامساعد محیطی از قبیل شوری خاک و آب، سطح بالای آب زیر زمینی، توزیع نامناسب نزولات آسمانی و خشکی انتهای فصل عملکرد مطمئنی به دنبال ندارد، انجام می­شود. حداقل درجه حرارت لازم برای جوانه زنی بذر 2 تا 4 درجه سانتی گراد است. جو برای رشد و باروری آب و هوای خنک و مرطوب را بر آب و هوای گرم و مرطوب ترجیح می­دهد.

جو نسبت به گندم به سرما حساس­تر بوده و اگر درجه حرارت محیط برای مدت طولانی زیر منفی 16 درجه سانتی­گراد باشد و زمین فاقد پوشش برف باشد؛ تمام بوته­ های جو از بین خواهند رفت. زمین مناسب برای کاشت جو باید دارای عمق کافی بوده، سطح الارض آن نرم، سبک و قوی باشد. همچنین دارای زهکش بوده و بخوبی تهویه شود تا ریشه دهی و پنجه زنی به خوبی انجام شود. بهترین خاک، دارای بافت متوسط با pH 7-8 می­باشد. رشد و تغذیه متعادل نیازمند یکنواختی اندازه ذرات خاک در تمام سطح زمین است.

مراحل آماده سازی زمین

در مناطقی که نزولات آسمانی بیشتر و بافت خاک سنگین است، انجام شخم با عمق 25-20 سانتی­متر، دیسک و در صورت نیاز ماله ضروری می ­باشد. در مناطقی که بارش محدودتر و بافت خاک سبکتر و مواد آلی خاک کمتر است، دیسک سنگین و یا گاوآهن قلمی جهت تهیه زمین، مورد توصیه می ­باشد.

انتخاب بذر

کاشت بذر سالم، موجب افزایش عملکرد می ­گردد. بذر­های آلوده پس از کاشت با رشد خود، عوامل بیماری ­زا به همراه دارند و با رسیدن به سنبله، موجب آلودگی دانه و در نتیجه بذر­های سال آینده خواهند شد. بذر­های اصلاح شده دارای کیفیت ژنتیکی مناسب بوده و عملکرد بالایی دارند. به همین دلیل تاکید بر استفاده از بذور اصلاح شده بجای بذور بومی با پتانسیل پایین است.

روش ­های تامین بذر سالم

1-انتخاب بذر سالم

باید مزرعه ­ای انتخاب شود که ظاهری سالم و عاری از هر گونه آلودگی به بیماری و علف­ های هرز بوده و در زمان کاشت چندین مرحله، مورد بازدید کارشناسان کنترل بذر قرار گرفته باشد.

2-ضد عفونی بذر بذور جو را باید با یکی از سموم توصیه شده مثل رورال تی اس یا کاربوکسین تیرام به نسبت دو در هزار(دو گرم سم برای هر کیلوگرم بذر) با اضافه کردن مقداری آب آغشته نمود، به طوری که تمام قسمت­ های بذر کاملاً به وسیله سم مورد استفاده پوشانده شود. اضافه کردن آب موجب خیس شدن و چسبندگی بهتر سم به بذر می­شود. مقدار آب مصرفی 1 تا 2 لیتر به ازای هر 100 کیلو بذر می­باشد.

ارقام معرفی شده در برنامه به نژادی جو آبی

ارقام معرفی شده در برنامه به نژادی جو دیم

تاریخ کاشت

عوامل مختلفی همچون وضعیت حرارتی خاک، ظرفیت تبخیر و تعرق، بارندگی، رطوبت هوا در تعیین زمان مناسب کاشت نقش دارند. در کشت آبی دما و طول روز نقش مهمتری نسبت به بقیه عوامل دارند. در دیم زار ها درجه حرارت و رطوبت عامل اصلی در انتخاب تاریخ کاشت هستند. حرارت مناسب برای جوانه زدن، حدود 25 درجه سانتی گراد و برای رشد کلئوپتیل (برگچه اولیه) 16 درجه سانتی گراد است. تقریبا 100 درجه روز(DD) بعد از کاشت، برای جوانه زنی بذور مورد نیاز است. به طور کلی تاریخ کاشت در مناطق گرم بر اساس درجه حرارت محیط در زمان گرده افشانی و در مناطق معتدل و سرد با توجه به زمان حاکم شدن صفر فیزیولوژیک می ­باشد.

در مجموع بهترین زمان کشت بعد از سپری شدن فصل گرم است. ولی عواملی مثل زمان شروع بارندگی پاییزه، دوره گرمای تابستانه و مدت ادامه گرما در اوائل پاییز تاثیر بسزایی در انتخاب زمان بذر کاری خواهد داشت.

میزان بذر و عمق کاشت

در شرایط کاشت با خطی کار غلات، میزان بذر بسته به وزن هزار دانه ارقام بین 120-110 کیلوگرم در هکتار متغیر است و در کشت دست پاش 150-140 کیلوگرم در هکتار است. عمق مناسب کاشت 3-5 سانتی­متر توصیه می­شود.

آبیاری

آبیاری در مناطق گرم و خشک، به خصوص در مراحل حساس رشدی ضروری است تا گیاه با کمترین تنش مواجه شود. نیاز آبی در جوهای پاییزه بیشتر از جوهای بهاره بوده و از مرحله کاشت تا برداشت 4 تا 7 هزار متر مکعب در هکتار است. چنانچه جو در شرایط دیم کاشته شود حداقل میزان بارندگی مورد نیاز 250 میلی ­متر است. پراکنش مناسب بارندگی یکی از عوامل ضروری در رشد مناسب است بدین معنی که در زمان حداکثر نیاز محصول به آب بارندگی صورت گیرد. حساسترین مرحله به تنش رطوبتی مرحله بین گرده افشانی و رسیدن دانه ­ها می­ باشد که باعث کاهش قابل ملاحظه وزن هزار دانه می­ شود.

• اولین آبیاری که به خاک آب معروف است، معمولا قبل از کاشت ( رسیدن رطوبت خاک به حد ظرفیت مزرعه) و یا بلافاصله بعد از کاشت صورت می­ پذیرد.
• دومین آبیاری بعد از تکمیل پنجه زنی و شروع ساقه دهی و زمانی که ارتفاع بوته حدود 15 تا 20 سانتی­متر است بایستی انجام شود. این مرحله از آبیاری منجر به افزایش تعداد سنبله و سنبلچه ­ها می­گردد (اواسط اسفند تا اوایل فروردین)
• سومین آبیاری بعد از ظهور سنبله­ ها و همزمان با شروع گلدهی صورت می­ پذیرد. این آبیاری منجر به افزایش طول سنبله و تعداد دانه در سنبله می­ گردد (اواخر فروردین تا اوایل اردیبهشت).
• چهارمین آبیاری همزمان با پر شدن دانه­ ها درون سنبله است که منجر به افزایش وزن دانه ­ها شده و از چروکیدگی آنها جلوکیری می­کند.

مدیریت تغذیه

رعایت اصول تغذیه گیاه، موجب افزایش سلامت خاک، گیاه و افزایش عملکرد می­شود. توصیه کودی بهتر است بر اساس آزمون خاک و با نظر کارشناسان منطقه باشد.

1. مصرف کود­های اوره به میزان 50 کیلوگرم، سوپر فسفات تریپل 100 کیلوگرم و سولفات پتاسیم 100 کیلوگرم در هکتار به صورت پایه و قبل از کاشت با عملیات خاک ورزی و آماده سازی زمین مصرف شود.
2. مصرف کود اوره و کلرور پتاسیم در مراحل قبل از پنجه زنی، بعد از پنجه زنی، شروع آبستنی، ظهور برگ پرچم و گلدهی در هر مرحله به صورت میانگین 40 کیلوگرم از هر کدام از کود­ها

نکات تکمیلی در خصوص تغذیه با کود­های شیمیایی

کود­های ازته

مصرف کود­های ازته موجب، موجب افزایش تعداد ساقه در متر مربع، افزایش تعداد دانه در سنبله، افزایش وزن هزار دانه و همچنین افزایش درصد پروتئین دانه می­گردد.

تقسیط کود ازته باید با توجه به بافت خاک و مراحل رشد انجام گیرد

• در خاک­های سبک 3 الی 4 بار و در خاکهای سنگین 2 الی 3 بار در مراحل قبل از کاشت، بعد از پنجه زنی کامل، مراحل اولیه ساقه دهی و ظهور خوشه
• در خاک­هایی با بافت لوم رسی شنی و یا سبکتر از آن، یک چهارم کود در هر یک از مراحل قبل از کاشت، پنجه دهی، تشکیل ساقه و گل­دهی مصرف می­گردد.
• در خاک­های سنگین­ تر از لوم رسی شنی، یک سوم کود در هر یک از مراحل قبل از کاشت، پنجه دهی و مرحله ساقه رفتن مصرف می­گردد.

مصرف زیاد ازت موجب افزایش خطر خوابیدگی بوته (ورس) در مرحله ساقه رفتن می­گردد که میتوان به دو روش این احتمال را کاهش داد:

• حذف یک آب در اجرای عملیات آبیاری به منظور کاهش رشد سبزینه­ ای
• استفاده از کود­های پتاسه به منظور تحکیم ساقه

کود­های فسفره

میزان نیاز جو به فسفر بیشتر از سایر غلات است و زمان مصرف آن در هنگام کاشت است. کود­های فسفره موجب تولید پروتئین، افزایش نشاسته، جوانه زنی، نمو ریشه و زود رسی محصول می­گردند.

کود­های پتاسه

عنصر پتاسیم موجب تجزیه و ترکیب مواد فتوسنتزی، تشکیل دانه، افزایش شیره سلولی، افزایش قند و نشاسته می­گردد. همچنین مقاومت گیاه را در برابر سرما و ورس افزایش می­دهد. در صورتیکه که مقدار پتاسیم قابل جذب در خاک کافی نباشد، می­توان در مراحل اولیه رشد به صورت سرک در یک مرحله از کلرید پتاسیم استفاده کرد.

نکات تغذیه ­ای در مورد مصرف عناصر میکرو

باتوجه به میزان آهک نسبتاً زیاد و اسیدیته بالاي اکثر خاک­ها و همینطور فسفر بالاي خاک­هاي کشور امکان کمبود عناصر ریز مغذي خصوصاً روی، آهن و مس وجود دارد. مصرف گوگرد همراه با کود حیوانی و تامین رطوبت کافی، علاوه بر تامین نیاز گوگردی، موجب افزایش حلالیت فسفر و برطرف کردن علائم کمبود عناصر میکرو می­ گردد. کود­های گوگردی بایستی با شخم در عمق خاک جایگذاری شوند و مقدار رطوبت کافی باشد تا شرایط تبدیل گوگرد به سولفات فراهم شود. استفاده از مایه تلقیح تیوباسیلوس جهت کارایی بهتر ضروری است.

مصرف کود در مناطق دیم

در مناطق خشک رطوبت و مواد غذایی مهمترین عوامل محدود کننده تولید هستند. مواد غذایی باید در توازن، با مقدار رطوبتی که انتظار می­رود، مصرف شوند. در شرایط خشک حلالیت و قابلیت جذب عناصر غذایی کاهش می­ یابد بنابراین اتخاذ تصمیم برای مصرف کود­های شیمیایی به خصوص ازت بسیار حساس است. یکی از تمهیدات مهم در مدیریت کود­های شیمیایی در مناطق دیم، جایگذاری کود در بخشی از خاک است که احتمال وجود رطوبت قابل دسترس در آن بیشتر بوده و گیاه توانایی جذب کود را از آن محل داشته باشد. به طور کلی میزان مصرف کود­های شیمیایی در زراعت دیم، با توجه به شرایط اقلیمی، میزان بارندگی سالیانه، درجه حاصلخیزی، طرز تهیه و آماده کردن زمین و نوع بذر متفاوت است.

نحوه مصرف کود­های شیمیایی

• پخش کود به صورت یکنواخت در سطح مزرعه همزمان با کاشت و مخلوط کردن آن با خاک
• پخش کود به صورت نواری همزمان با کاشت به طوریکه که کود شیمیایی در حد فاصل خطوط، در عمق 5 سانتی متر زیر بذر قرار گیرد. این روش در مورد کود­های فسفره و پتاسه مناسب بوده و موجب دسترسی طولانی­ تر گیاه به کود می­گردد.
• پخش کود به صورت یکنواخت در سطح مزرعه در زمان داشت. کود­های ازته و کم مصرف را می­توان به این شکل، در صورت نیاز در زمان داشت، در سطح مزرعه پخش کرد.

مدیریت علف ­های هرز

علف ­های هرز در شرایط معمولی، بذر زیادی تولید می­کنند که برای مدت طولانی دارای خوب بوده و قوه نامیه خود را حفظ می­کنند. بنابراین علف­ های هرز همیشه در مزراع حضور دارند.

کنترل زراعی

• رعایت تناوب زراعی و خودداری از کاشت یک محصول به صورت مداوم
• آیش گذاشتن زمین
• شخم مناسب و به موقع
• عمق کاشت مناسب بذر و جلوگیری از بدسبزی محصول
• رعایت تراکم کاشت
• استفاده از ارقام مناسب

کنترل شیمیایی

• انتخاب علف­کش مناسب با نوع علف هرز
• رعایت زمان دقیق مبارزه
• مقدار و نحوه صحیح مصرف علف­کش
• کالیبراسیون سمپاش، حجم و کیفیت مناسب آب
• توجه به شرایط جوی در زمان سم پاشی

از علف­کش های به ثبت رسیده برای علف­ های هرز باریک برگ می­توان به ایولکسان، پوماسیر، گراسب و آکسیال اشاره کرد. در خصوص علف­ های هرز پهن برگ،محدودیتی در مصرف علف­کش ­ها وجو ندارد اما رایجترین آنها گرانستار و مخلوط توفوردی و ام­ سی ­پی ­آ می ­باشد.

علف ­های هرز مشکل ساز در زراعت جو

بیماری­های مهم جو

آفات مهم جو

برداشت

زمان برداشت

زمانی که اندام ­های مختلف گیاه، بخصوص دانه­ ها رسیده و از حالت شیری خارج شده و تقریباً سفت شده باشند. همچنین برگ­ها، ساقه­ ها و سنبله ­ها کاملاً زرد شده و قبل از اینکه سنبله­ ها کاملا خشک شوند، باید نسبت به برداشت اقدام کرد؛ تا خطر شکستن و افتادن و ریزش سنبله ­ها پیش نیاید. در این زمان رطوبت دانه­ ها به حدود 14 درصد رسیده است.

روش برداشت

روش برداشت در مناطق مختلف متفاوت است. بهترین وسیله استفاده از کمباین است. در مناطقی کوهپایه­ ای و اراضی با شیب زیاد برداشت با دست انجام می­شود و در این شرایط افت محصول زیاد است.

انبارداری

در ابتدا باید مراحل بوجاری و کنترل بذر از لحاظ کمی و کیفی توسط کارشناسان انجام گیرد. انبار محل نگهداری باید دارای تهویه کافی و ارتفاع زیاد بوده و از نور آفتاب مصون باشد. استفاده از قرص­های ضد آفات انباری، بر اساس نیاز در چندین مرحله می­تواند انجام شود. ضد عفونی انبار با سم مالاتیون لازم است

اگر علاقه مند به آشنایی با روش های کاشت سایر محصولات هستین به بخش راهنمای کاشت مراجه کنید. همچنین برای آشنایی با مراحل کودهی در هر مرحله رشد، جدول تغذیه جو و گندم کیاسم را مطالعه فرمایید.