آبشویی خاک: 4 دلیل تجمع نمک

آبشویی خاک، شستشوی نمک های تجمع یافته در نیمرخ خاک تا عمق مشخص، با استفاده از انباشت آب به صورت پیوسته یا متناوب بر سطح اراضی است. این عملیات به طور معمول یک بار و در ابتدای بهره برداری از شبکه­ های آبیاری و زهکشی احداث شده در خاکهای شور و سدیمی صورت می­گیرد. کلمه آبشویی کاربرد دیگری هم دارد که منظور از آن آبشویی دائم (ثانویه) است. در این روش با کمک آب آبیاری، نمک­ های جمع شده در محیط ریشه گیاه (ناشی از کاربرد کودها و سایر نهاده ­­های کشاورزی یا در نتیجه برگشت نمک ­ها از طریق صعود مویینگی آب)، به همراه آب نفوذ یافته از نمیرخ خاک شستشو شده و از محیط ریشه خارج می­شود.

دلایل تجمع نمک در خاک

1. صعود مویینگی (بازگشت دوباره نمک بعد از آبشویی به سطح خاک)
2. کم آبیاری
3. عدم انجام آبشویی و نآگاهی از روش صحیح آبشویی
4. عدم توجه به ساختار خاک ( خاک­های جوان و تکامل نیافته نفوذ ناپذیر بوده و فاقد زهکش می باشند)

دلیل پایین بودن راندمان آب مصرفی در آبشویی

صعود مویینگی: در تعریف بسیار ساده، به بالا رفتن مایع در فضایی باریک و در خلاف جهت جاذبه زمین، اثر مویینگی گفته می‌شود. حرکت آب از ریشه گیاهان به سمت برگ‌ها با استفاده از اثر مویینگی انجام می‌شود.

صعود مویینگی آب تحت تاثیر بافت خاک است و استفاده بی رویه از آب در آبیاری سطحی موجب بالا آمدن سطح ایستابی و در نتیجه صعود مویینگی آب به سطح خاک و شوری خاک سطحی می ­گردد. هرچه میزان بافت خاک سنگین تر باشد ارتفاع صعود مویینگی آب نیز بیشتر است.

اندازه گیری شوری و اقدامات اولیه قبل از آبشویی خاک

قبل از اجرای عملیات آبشویی در یک واحد زراعی، لازم است تا در پنج نقطه(پنج راس حرف W انگلیسی) از عمق 30-0 سانتی­ متری نمونه خاک تهیه شود. فاصله مناسب نقاط نمونه برداری از هم بستگی به مساحت زمین دارد که در یک واحد زراعی با ابعاد معمول، این فاصله ­ها در حدود 40 تا 50 متر است. همچنین، نمونه برداری باید در یکی از نقاط تا عمق لوله زهکش زیر زمینی ادامه یابد و نمونه ­ها در این نقطه در اعماق 30 سانتی­متری تفکیک شوند.

آزمایش­ های تعیین شوری عصاره اشباع خاک(هدایت الکتریکی و نسبت جذب سدیم) باید انجام شود. عملیات آبشویی برای مزارعی انجام خواهد شود که متوسط شوری عصاره اشباع خاک در لایه 30-0 سانتی­متری در پنج نقطه، بالاتر 8 دسی زیمنس بر متر باشد. برای محاسبه SAR (نسبت جذب سدیم) نیاز به اندازه گیری مقادیر سدیم، کلسیم و منیزیم در نمونه­ های خاک است.

آبشویی خاک در باغات پسته

شوری درمان قطعی ندارد و تجمع املاح در خاک ناشی از ناکارآمدی سیستم آبیاری، به عنوان یک تهدید بزرگ و عامل محدود کننده برای تولید پایدار محصول کشاورزی در سراسر جهان است. اگر میزان نمک ورودی بیشتر از نمک خروجی باشد خاک منطقه مورد نظر شور می­گردد. تحقیقات نشان داده اگر میزان EC آب آبیاری 8 دسی زیمنس بر متر باشد در طول مدت یکسال آبیاری حدود 60 تن در هکتار به زمین نمک اضافه می­شود.

اثرات شوری بر درختان پسته

1-خشکیدگی سر شاخه ­ها

2-ریزش و خشکیدگی برگ­ها و لخت شدن درخت در اثر تنش خشکی

3-کوچک شدن سطح برگ در اثر تنش خشکی

4-تنه سرخی

مدیریت شوری

1-حذف پستی و بلندی­های سطح باغ(حذف پشته ­ها) و آبیاری سنگین در فصل خواب(ریشه ها فعالیت ندارند). این عملیات هزینه بر است. اگر توان مالی نداریم 10 سانت از سر پشته را حذف و از باغ خارج کنیم.

2-استفاده از ارقام مقام (ارقام گرد مثل کله قوچی و فندقی نسبت به شوری حساس هستند و ارقام کشیده مثل اکبری، عباسعلی، سفید فیض آباد و خنجری نسبت به شوری مقاوم هستند)

3-آبشویی(در فصل زمستان نمک را از منطقه دهان درخت و محل فعالیت ریشه خارج کنیم).

نکات مهم در آبشویی خاک

مقدار آب مورد نیاز برای آبشویی بستگی به بافت خاک دارد. خاک­های سبک و شنی نیاز آبشویی کمتری دارند. خاک­های رسی نسبت به خاک­های سیلتی ساختمان بهتری دارند و بهتر آبشویی می­شوند. درخاک­های سیلتی شستشوی نمک سخت بوده و به آب بیشتری نیاز است زیرا نمک به شدت به ذرات سیلت می ­چسبد.

کشاورز باید قبل و بعد از آبشویی، شوری را اندازه گیری کند تا مقدار آب مورد نیاز برای آبشویی و نقطه تعادل نمک را مشخص کند.

زمان شروع و پایان آبشویی خاک در باغات پسته

از نظر فیزیولوژیکی به طور میانگین زمانی که دما زیر 15 درجه سانتی­گراد می­رسد درخت به خواب می­رود و شروع فعالیت دوباره درخت بعد از بالا رفتن دما (بالای 15 درجه سانتی­گراد) است. بهترین زمان آبشویی در این بازه زمانی است که درخت خواب است و ریشه فعالیتی ندارد. زمانی می­توانید آبشویی را آغاز کنید که حداقل علائم خزان در درخت دیده شود(اواخر آذر تا آخر بهمن). آبشویی زودهنگام به علت فعال بودن ریشه، خطر مآندابی و کمبود اکسیژن برای ریشه را به دنبال دارد.

عدم آبشویی صحیح را می­ توانید را در نتایج گزارش زیر ببینید:

در آبشویی نامناسب نمک از عمق 40-0 خاک شسته شده و در عمق 80-40 سانتی­متری خاک که محل فعالیت ریشه بوده تجمع کرده است.

اگر کشاورز بخواهد 30 سانتی­متر(3000 متر مکعب) آب برای آبشویی استفاده کند؛ برای هر راس چه مدت زمان باید دربند باز باشد تا نیاز آبشویی برطرف شود؟

1. آبشویی سینوسی یا موجی

در این روش به جای اینکه یکباره حجم آب زیادی وارد راس کنند؛ در مرحله اول 1 ساعت آبیاری می­کنند و بعد از گذشت یک هفته، دوباره 1 ساعت دیگر آبشویی را انجام می­دهند. در این روش، در مرحله اول منافذ خاک پر می­شوند و در آبیاری دوم هرچه آب از بالا اضافه شود از پایین نمک خارج می­شود. این روش آبشویی موجب صرفه جویی در میزان آب مصرفی می­ شود.

بهتر است در آبیاری اول از اسید سولفوریک به میزان تقریبا 500 لیتر در هکتار استفاده شود. در این حالت میزان اسید مورد نیاز برای هر راس 30 لیتر است. استفاده از اسید موجب می­شود که املاح بهتر شسته شوند و همچنین گچ به آهک تبدیل شود که خاصیت اصلاح کنندگی دارد. در آبیاری دوم بهتر است از اسید هیومیک استفاده شود. اگر خاک سدیمی باشد باید همراه با آبشویی از اصلاح کننده استفاده شود.

شستشوی خاک­های جوان و تکامل نیافته به دلیل نداشتن ساختمان مناسب و اثر مویینگی بالا به سختی انجام می­شود.

اثر مویینگی خاک، بر عملیات آبشویی اثر می­ گذارد به این صورت که، شستشو انجام می­ شود ولی به علت اثر مویینگی نمک دوباره به سطح خاک برمی­گردد. بهترین راه برای حذف اثر مویینگی استفاده از ماسه بادی(ریگ) و مالچ است.